วรรคที่ 18

มนุสสโลกกถา

[1733] สกวาที ไม่พึงกล่าวว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ดำรงอยู่
แล้วในมนุษยโลก หรือ ?
ปรวาที ถูกแล้ว.
ส. อาราม วิหาร คาม นิคม นคร รัฐ ชนบทที่พระพุทธเจ้า
เคยประทับอยู่ อันเป็นเจดีย์ มีอยู่มิใช่หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. หากว่า อาราม วิหาร คาม นิคม นคร รัฐ ชนบท
ที่พระพุทธเจ้า เคยประทับอยู่ อันเป็นเจดีย์มีอยู่ ด้วยเหตุนั้นนะท่านจึง
ต้องกล่าวว่า พระผู้มีพระภาคเจ้า เคยดำรงอยู่ในมนุษยโลก.
[1734] ส. ไม่พึงกล่าวว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าเคยดำรงอยู่ใน
มนุษยโลก หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. พระผู้มีพระภาคเจ้าประสูตทีป่าลุมพินี ตรัสรู้ที่
ควงไม้โพธิ ประกาศธรรมจักรที่เมืองพาราณสี ปลงอายุสังขารที่
ปาวาลเจดีย์ ปรินิพพานที่เมืองกุสินารา มิใช่หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. หากว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าประสูติที่ป่าลุมพินี ฯลฯ
ปรินิพพานที่เมืองกุสินารา ด้วยเหตุนั้นนะท่านจึงต้องกล่าวว่า พระผู้มี-
พระภาคพุทธเจ้าได้ดำรงอยู่แล้วในมนุษยโลก.

[1735] ส. ไม่พึงกล่าวว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ดำรงอยู่แล้ว
ในมนุษยโลก หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสไว้ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
สมัยหนึ่งเราพักอยู่ ณ ควงไม้สาละใหญ่ ในสุภควัน ใกล้เมืองอุกกัฏฐะ
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมัยหนึ่ง เราแรกได้ตรัสรู้ พักอยู่ที่ต้นไม้อชปาลนิโครธ
ตำบลอุรุเวลา ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมัยหนึ่ง เราพักอยู่ ณ เวฬุวัน
กลันทกนิวาปสถาน ใกล้นครราชคฤห์ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมัยหนึ่ง
เราพักอยู่ ณ เชตวันอารามของอนาถปิณฑิกเศรษฐี ใกล้นครสาวัตถี
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สมัยหนึ่ง เราพักอยู่ ณ กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน
ใกล้นครเวสาลี ดังนี้ เป็นสูตรมีอยู่จริง มิใช่หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ถ้าอย่างนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ได้ดำรงอยู่แล้วใน
มนุษยโลก น่ะสิ.
[1736] ป. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ดำรงอยู่แล้วในมนุษยโลก หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงกำเนิดในโลก ทรงเจริญใน
โลก แต่ทรงเป็นผู้อันโลกไม่แปดเปื้อน ครอบงำโลกเสด็จอยู่ มิใช่หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. หากว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงกำเนิดในโลก ทรง
เจริญในโลก แต่ทรงเป็นผู้อันโลกไม่แปดเปื้อน ครอบงำโลกเสด็จอยู่ ก็
ต้องไม่กล่าวว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ดำรงอยู่แล้ว ในมนุษยโลก.
มนุสสโลกกถา จบ

อรรถกถามนุสสโลกกถา

ว่าด้วย มนุสสโลก

บัดนี้ ชื่อว่าเรื่องมนุสสโลก. ในเรื่องนั้น ชนเหล่าใดมีความเห็น
ดุจลัทธินิกายเวตุลลกะทั้งหลายนั่นแหละว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง
อุบัติในสวรรค์ชั้นดุสิต และอยู่ในดุสิตเทวโลกนั้นนั่นแหละย่อมไม่เสด็จ
มาสู่มนุสสโลก แต่ทรงแสดงรูปนิมิตไว้ในมนุสสโลกนี้ เพราะไม่พิจารณา
ถือเอาพระสูตรที่กล่าวไว้ว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบังเกิดในโลก
ทรงเจริญในโลก แต่ทรงเป็นผู้อันโลกไม่แปดเปื้อน ทรงครอบงำโลก
เสด็จอยู่ คำถามของสกวาทีหมายถึงชนเหล่านั้น คำตอบรับรองเป็น
ของปรวาที. ลำดับนั้น สกวาทีเพื่อจะให้ปรวาทีนั้นรับด้วยโอกาสที่ถาม
และทั้งด้วยการพิสูจน์ด้วย จึงกล่าวคำเป็นต้นว่า อาราม วิหาร...มีอยู่
มิใช่หรือ.
คำว่า "ทรงบังเกิดในโลก" ปรวาทีกล่าวหมายเอาสวรรค์ชั้นดุสิต.
แต่คำนี้พระศาสดาทรงตรัสหมายเอามนุสสโลกนี้เท่านั้น. คำว่า ทรง
ครอบงำโลก ปรวาทีกล่าวเพราะความเห็นว่า ทรงครอบงำแล้วซึ่ง
มนุสสโลก แต่ในคำนี้พระคาสดาทรงครอบงำโลก คือ อารมณ์. คำว่า
เป็นผู้อันโลกไม่แปดเปื้อน ปรวาทีกล่าวหมายเอาความไม่แปดเปื้อน
ด้วยมนุสสโลก อันที่จริงพระศาสดาไม่ทรงแปดเปื้อนกิเลสทั้งหลายใน
โลกธรรมทั้งหลาย เพราะฉะนั้น พระสูตรนี้จึงมิใช่ข้ออ้างว่าพระผู้มี-
พระภาคเจ้าทรงอุบัติขึ้นในดุสิตเทวโลกนั้น ดังนี้แล.
อรรถกถามนุสสโลกกถา จบ